Bouwketen faalt bij legionellapreventie

Vijftien jaar na het legionelladrama in Bovenkarspel telt ons land jaarlijks nog 300 legionellabesmettingen. Opvallend is de aanwezigheid van de gevreesde bacterie in gloednieuwe gebouwen. Reden voor de stichting Veteranenziekte haar derde lustrumcongres vorige week donderdag te wijden aan samenwerking in de bouwketen. Gebouwtechnisch zijn de oplossingen beschikbaar. Een groot euvel blijft de gebrekkige kennis bij installateurs.

Anno 2014 vindt er nog elke dag een legionellabesmetting plaats. Wekelijks overlijdt er wel iemand in ons land aan de gevolgen van de veteranenziekte, opgelopen in eigen land of in het buitenland. “Het is volstrekt belachelijk dat het aantal legionellabesmettingen niet afneemt”, zegt voorzitter Fred Bertrand van de stichting Veteranenziekte. “Daarom hebben we vandaag de bouwketen bijeengebracht om hier wat aan te doen.” Wat de gevolgen van een legionellabesmetting kunnen zijn verwoordt bestuurslid Esther Huygen van de stichting in een indringend relaas. Na een besmetting in 2005 ondervindt haar man John blijvende schade van de gevreesde ziekt. “We hebben nooit de vraag beantwoord gekregen waarom de besmetting is gebeurd, maar mijn man is chronisch ziek.”

Beklemmend effect

Huygens verhaal heeft een beklemmend effect op het publiek van aannemers, bouwadviseurs, installateurs, waterbedrijven en gebouwenbeheerders. De stichting Veteranenziekte is uit Nederlands eigen legionelladrama in 1999 voortgekomen. Een spetterend bubbelbad op een beurs tijdens de West-Friese Flora in Bovenkarspel besmette tweehonderd mensen, van wie er 32 aan de gevolgen van de veteranenziekte overleden. De ziekte werd voor het eerst gerapporteerd in de VS tijdens een reünie van Korea-strijders in 1976. Onder 182 veteranen brak longontsteking uit, 22 van hen overleden. Als schuldige werd een bacterie geïdentificeerd die de naam Legionella pneumophila kreeg. Mensen die de bacterie inademen via waterdruppeltjes, kunnen een dubbele longaandoening en hoge koorts ontwikkelen met een mogelijk dodelijke afloop, vooral bij kwetsbare groepen als ouderen en mensen met een verminderde weerstand.

Bewustwording vergroten

De meest voorkomende bronnen van legionella zijn whirlpools en aircosystemen in woningen en gebouwen. Ook installaties en het leidingenwerk van zorginstellingen, hotels en sportaccommodaties zijn een beruchte kandidaat. “De groei van bubbelbaden, fonteinen en luchtbevochtigers hebben het risico op legionella alleen maar doen toenemen”, vertelt hoogleraar infectieziekten Jan Prins van het AMC. Volgens de statistieken van het RIVM zijn er jaarlijks zo’n 300 legionellapatiënten in ons land. Zij lopen de bacterie op in eigen land of in het buitenland. De bacterie slaat toe in de zomer en het vroege najaar na heet en nat weer. Landen als Italië en Kroatië scoren gemiddeld gezien hoog. Slachtoffers zijn met name vijftigplussers, vaker mannen dan vrouwen. Voor dat laatste heeft Prins nog geen verklaring. De hoogleraar vermoedt dat het aantal van 300 nog aan de lage kant is. “De huidige urinetest is niet waterdicht. Patiënten die met een longontsteking bij hun huisarts komen, worden niet standaard onderzocht.” Uiteindelijk overlijdt tien procent van de besmette patiënten aan de ziekte, in eigen land is dat twee procent. De stichting Veteranenziekte wil de bewustwording over de ziekte in ons land vergroten, ook onder jongeren. Op het congres werd de beste You Tube-clip bekendgemaakt. De keuze voor de winnende ‘viral’ uit dertig inzendingen door studenten van de Hogeschool van Amsterdam werd eerder door patiënten en lotgenoten vanuit de stichting zelf gemaakt.

Zesjescultuur

De Drinkwaterwet verplicht gebouwenbeheerders adequate maatregelen te treffen om legionella te voorkomen. Toch gaat het nog steeds mis. Opvallend is dat bacterie met name in gloednieuwe gebouwinstallaties wordt gevonden. “Legionella speelt voor alle schakels in de bouw, van opdrachtgevers en architecten tot adviseurs, installateurs en eindgebruikers. De technische oplossingen zijn voorhanden, maar de motivatie ontbreekt het honderd procent goed te doen. Ik wijt dat aan de zesjescultuur in ons land”, zegt Eric van der Blom. De beleidsmedewerker sanitaire technieken bij installatiekoepel Uneto-VNI is dagvoorzitter op het congres. “Bij het bouwen van woningen en kantoren wordt er zo min mogelijk moeite gedaan om een minimaal resultaat te behalen. Een zes is ruim onvoldoende om legionella te bestrijden. Daarom zijn er nog steeds besmettingsgevallen.”

Gebrek aan kennis

Henk Thiessen, medewerker Bouw & Huisvesting bij Zorggroep Noord-Limburg, geeft niet meer dan een vijf. Op basis van veertien jaar ervaring kan Thiessen, belast met legionellapreventie in 65 gebouwen waaronder een flink deel nieuwbouw, niet anders concluderen dan dat installaties niet goed zijn ingericht op legionellapreventie. “Er gaat heel veel verkeerd, vooral bij nieuwbouw. Een keer hebben we een gebouw turnkey gekocht en alleen maar ellende gehad. Dan heb je geen enkele invloed op het bouwproces. Uiteindelijk hebben we een nieuwe boilerinstallatie moeten plaatsen. Dat heeft veel geld gekost.” Thiessen mist een schromelijk gebrek aan kennis bij installatiebedrijven. “Ik heb het nagevraagd: er worden geen legionellacursussen gevolgd. Medewerkers hebben er geen verstand van. Anno 2014 vinden wij nog altijd ‘dode’ hoeken in waterleidingen, waar zich door opwarming legionella voordoet. Ook vloerverwarming en schachten in gebouwen blijven problemen opleveren.” Thiessen wil geen namen noemen, maar dit soort fouten komt volgens hem voor bij landelijke spelers in de installatiemarkt. De zorginstelling heeft nu alle gegevens over de verschillende gebouwen in één beheersplan gedigitaliseerd. Een speciale opzichter houdt intensief vinger aan de pols bij verbouwingen en nieuwbouw. “We hebben de regierol zelf op ons genomen en zitten er nu bovenop. Dat is de enige oplossing.”

Discussies

Het traditionele bouwproces is volgens Thiessen mede debet aan de huidige legionellaproblemen. “We hebben voortdurend discussies met bouwadviseurs. Theoretisch klopt het vaak, maar praktisch niet. Ik wil ervoor pleiten legionella al in het ontwerpstadium van een gebouw mee te nemen. Zaak is dat alle partijen in de bouw het erover hebben, vanaf de eerste bouwfase. Mijn advies is desondanks: Blijven Controleren, met hoofdletters.” Architect Marijn Emanuel heeft al ervaring met een alternatieve bouwprocesvorm die hij Design & Build noemt. Dit innovatieve procedé stelt partijen in staat tijdens de bouw het ontwerp te wijzigen. Dat vergemakkelijkt ook het inspelen op legionellapreventie. Specialisten uit tal van disciplines zijn direct bij het ontwerp betrokken. Bij de bouw van het in 2012 opgeleverde Revius Lyceum in Wijk bij Duurstede werd zo een succesvol legionellapreventiesysteem opgezet. “Het is lastig te zeggen of de traditionele werkwijze in dat opzicht slecht is, maar je bent wel flexibeler om in te grijpen. Een onderwerp als legionella komt gestroomlijnder aan bod.” Desondanks hamert Emanuel erop dat de regierol bij de opdrachtgever ligt, die de eerst verantwoordelijke voor legionella is. “Als het onderwerp daar niet goed geregeld is, gaat het vanaf het begin van het bouwproces fout.

Kennis overbrengen

Directeur/eigenaar Barry Lenting van het gelijknamige installatie- en drinkwaterinstallatiebedrijf, tevens lid van de Werkgroep Legionellabeheersing van Aqua Nederland, geeft toe dat legionella geen item is in de installateursopleiding. “We proberen die kennis wel over te brengen naar onze medewerkers. Het is triest dat een gebouwenbeheerder als Zorggroep Noord-Limburg zelf de regierol ter hand moet nemen. Ideaal is inderdaad dat bouwpartijen vooraf om de tafel gaan met de eindgebruiker.” Lenting zegt er verbaasd over te zijn dat nieuwe installaties veel slechter scoren. “Als installateur hebben wij echter geen invloed meer op het ontwerp van installaties en leidingen. We moeten ons schikken in de rol die ons wordt toebedeeld. Vandaag de dag hebben we vaak zelfs te weinig tijd ons werk goed voor te bereiden. Er is zeker meer communicatie nodig tussen de verschillende disciplines. Bij innovatieve werkwijzen kun je beter rekening houden met het legionellavrij houden van gebouwen. De bestrijding van legionella begint toch echt op de tekentafel.”

Bron: Waterforum.net